برق و گزارش بررسی خاموشی های گسترده در تابستان ۱۴۰۴
در گزارش مجلس درباره بررسی خاموشی های گسترده برق در تابستان ۱۴۰۴
خاموشی برق ، «بررسی خاموشی های گسترده برق در تابستان ۱۴۰۴» به گزارش برق نیوز، سیداسماعیل حسینی در نشست علنی امروز مجلس شورای اسلامی گزارش کمیسیون انرژی در اجرای تبصره یک ماده ۱۰۷ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس را قرائت کرد.
متن گزارش مجلس :
تأمین پایدار آب و برق به‌عنوان زیربنای حیاتی توسعه، نقشی بنیادین در ارتقای رفاه عمومی، استمرار فعالیت‌های اقتصادی و تضمین امنیت سرمایه‌گذاری در کشور دارد.
طی سال‌های اخیر، شکاف فزاینده میان ظرفیت تولید و روند رو به رشد مصرف انرژی موجب بروز ناترازی جدی در این بخش است.
پیامد مستقیم این ناترازی، بروز خاموشی ها و قطعی‌های گسترده برق در بخش‌های خانگی، تجاری، کشاورزی و به‌ویژه صنعتی، و نیز ایجاد تنش آبی در بیش از ۳۰۰ شهر کشور بوده است.
رخدادی که علاوه بر ایجاد نارضایتی اجتماعی، تهدیدی جدی برای استمرار فعالیت بنگاه‌های اقتصادی و امنیت سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید.
گزارش حاضر، ماحصل این جلسات کارشناسی و تلاش‌ها برای آسیب‌شناسی جامع و ارائه راهکار‌های اصلاحی در جهت رفع ناترازی‌های موجود و بازگرداندن ثبات به نظام تأمین آب و انرژی کشور است.
برآورد ناترازی برق در تابستان امسال
براساس گزارش رسمی وزارت نیرو، میزان ناترازی توان برق در تابستان ۱۴۰۳ معادل ۱۷ ٬ ۵۵۷ مگاوات اعلام شد.
در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، سیاست‌های مدیریت بار و مصرف عمدتاً با اعمال محدودیت و خاموشی در بخش صنعت دنبال گردید؛ اما از سال ۱۴۰۳ به دلیل تشدید ناترازی، خاموشی‌ها به بخش خانگی نیز تسریع یافت.
برخلاف سنوات گذشته که خاموشی ها معمولاً از خردادماه آغاز می‌شد، در سال جاری (۱۴۰۴) قطعی‌های برق از اواسط اردیبهشت‌ماه بروز کرد. دلایل این امر را می‌توان در چند محور اصلی برشمرد:
- افزایش میانگین دمای کشور در اردیبهشت‌ماه
- کاهش تولید نیروگاه‌های برق آبی ناشی از افت بارش‌ها و پرشدگی پایین مخازن سدها
- تاخیر عملیات تعمیرات اساسی نیروگاه‌های بزرگ به دلیل محدودیت‌های تأمین سوخت در زمستان پیشین
بر اساس اعلام وزارت نیرو، حداکثر تقاضای همزمان برق در تابستان سال جاری حدود ۷۷۵۰۰ مگاوات و حداکثر توان تولید همزمان در روز معادل ۶۲۵۰۰ مگاوات بوده است.
بر این مبنا، ناترازی برق در تابستان جاری معادل ۱۵۰۰۰ مگاوات گزارش شده است. مطابق برآورد کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، پیش‌بینی حداکثر تقاضای همزمان شبکه برق در تابستان ۱۴۰۴ بین ۸۲ ٬ ۰۰۰ تا ۸۵ ٬ ۰۰۰ مگاوات است. این در حالی است که حداکثر توان تولید همزمان در اوج مصرف تنها بین ۵۸ ٬ ۴۰۰ تا ۶۴ ٬ ۵۰۰ مگاوات برآورد می‌شود.
فاصله معنادار این دو رقم، بیانگر ناترازی شدید در شبکه برق کشور است. در همین رابطه، ضروری است وزارت نیرو در خصوص مبنای محاسبات مربوط به برآورد تقاضا و میزان ناترازی شفاف‌سازی کند.
تخمین ناترازی برق
بر اساس سناریو های عنوان شده توسط مرکز پژوهش‌ها، ناترازی برق در تابستان ۱۴۰۴ به شرح زیر تخمین زده می‌شود :
- سناریوی خوش‌بینانه: حدود ۱۷ ٬ ۶۰۰ مگاوات
- سناریوی واقع‌بینانه: حدود ۲۲ ٬ ۵۰۰ مگاوات
- سناریوی بدبینانه: حدود ۲۶ ٬ ۹۰۰ مگاوات
با این حال، باید توجه داشت که برخی متغیر‌ها می‌توانند به‌صورت مقطعی موجب تعدیل برآورد‌ها شوند؛ از جمله:
- کاهش تقاضا در اثر تعطیلی‌های ناشی از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه
- بهره‌برداری از تعدادی نیروگاه خورشیدی جدید در چهارماهه نخست سال
- شرایط جوی نسبتاً معتدل‌تر تابستان ۱۴۰۴ نسبت به سال گذشته
وضعیت نیروگاه‌ها، زیرساخت‌های شبکه و چالش‌های موجود
ظرفیت نامی نیروگاه‌های کشور در پایان سال ۱۴۰۳ حدود ۹۴ ٬ ۵۷۹ مگاوات بوده است.
با این حال، براورد ظرفیت عملی شبکه تولید تنها ۸۱ ٬ ۰۸۵ مگاوات است .
این اختلاف معنادار، که بیش از ۱۳ ٬ ۵۰۰ مگاوات است، عمدتاً ناشی از فرسودگی تجهیزات، راندمان پایین نیروگاه‌ها و در برخی موارد کمبود سوخت به‌ویژه در فصول سرد سال می‌باشد.
همین امر موجب کاهش ۷۷ درصدی تولید نیروگاه‌های برق آبی نسبت به شرایط نرمال گردیده و نقش این نیروگاه‌ها را در پایداری شبکه به‌شدت محدود ساخته است .
این کاستی‌ها سبب شده وزارت نیرو به جای تمرکز بر افزایش ظرفیت پایدار تولید و تقویت زیرساخت انتقال، برای جبران ناترازی عمدتاً به مدیریت بار اجباری متکی باشد.
پیامد این سیاست، اعمال خاموشی در صنایع بزرگ، مراکز درمانی و حتی واحد‌های آموزشی بوده است که آثار اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای برجای گذاشته است.
آثار اقتصادی و اجتماعی ناترازی برق در کشور
ناترازی مزمن برق و سیاست‌های مدیریت بحران مبتنی بر خاموشی گسترده و مدیریت بار اجباری، آثار اقتصادی و اجتماعی عمیقی بر کشور دارد.
۱. آثار اقتصادی
- اختلال در زنجیره تأمین مواد اولیه و کالا‌های واسطه‌ای
- کاهش تولید و صادرات
- افزایش نرخ بیکاری
- هزینه‌های مازاد و آثار زیست‌محیطی
- تهدید رشد اقتصادی کلان
۲. آثار اجتماعی و خدمات عمومی
- درمان و سلامت : بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در زمان خاموشی با تهدید خاموشی دستگاه‌های حیاتی نظیر دیالیز، سیستم‌های تهویه و اتاق‌های عمل مواجه شدن
- آموزش : مدارس و دانشگاه‌ها بار‌ها تعطیل یا نیمه‌تعطیل شدند که این امر موجب اختلال در نظام آموزشی، افت کیفیت یادگیری و افزایش نارضایتی خانواده‌ها گردید.
- امنیت اجتماعی : استمرار خاموشی ها و تأثیر آن بر معیشت و خدمات عمومی، موجب شکل‌گیری نارضایتی اجتماعی گسترده و تضعیف اعتماد عمومی به مدیریت بخش انرژی شده است .
ارزیابی عملکرد وزارت نیرو در مقابله با ناترازی برق
۱. ریشه‌های ناکارآمدی : وضعیت فعلی صنعت برق کشور، بیش از آنکه محصول عوامل مقطعی باشد، نتیجه انباشت چالش‌های ساختاری و ضعف حکمرانی در طول سالیان گذشته است. عدم بهینه‌سازی در زنجیره تأمین برق، وابستگی سنگین به نیروگاه‌های حرارتی و فقدان تنوع در سبد تولید برق (تجدیدپذیر، هسته‌ای و …)، بخش عمده‌ای از ریسک‌های موجود را ایجاد کرده است.
۲. عدم تحقق تکالیف قانونی : بسیاری از احکام قانونی مندرج در قوانین برنامه‌های توسعه، بودجه‌های سنواتی و قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق یا اجرا نشده و یا ناقص اجرا شده‌اند
۳. ضعف در توسعه تجدیدپذیر‌ها و هوشمندسازی
۴. سیاست‌های مدیریت تقاضا و خسارات وارده
۵. ضعف در اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی
مطالعه مقاله : رکورد دولت در راه‌اندازی چندین واحد نیروگاهی برای کاهش ناترازی برق
جمع‌بندی
بحران‌های جاری در حوزه آب و برق ، به‌عنوان دو رکن اساسی توسعه، امروز تهدیدی جدی برای اقتصاد ملی، امنیت اجتماعی و اعتماد عمومی است .
اتکای صرف به سیاست‌های مدیریت بار اجباری و عدم اطمینان در تأمین پایدار انرژی، مسیر توسعه پایدار کشور را با چالش‌های بنیادین مواجه ساخته .
این بحران نیازمند تحول ساختاری در حکمرانی بخش انرژی، پایبندی کامل به تکالیف قانونی و جبران خسارات وارده به مردم و تولیدکنندگان است.
